مراتب و درجات توحید

شهید آیت‌اله مرتضی مطهری

توحید درجات و مراتبی دارد، همچنان که شرک نیز که مقابل توحید است مراتب و درجاتی دارد. تا انسان همه مراحل توحید را طی نکند، موحّد واقعی نیست. 1- توحید ذاتی توحید ذاتی یعنی شناختن ذات حق به وحدت و یگانگی. اولین شناختی که هر کس از ذات حق دارد، غنا و بی‌نیازی اوست، یعنی ذاتی است که در هیچ جهتی به هیچ موجودی نیازمند نیست و به تعبیر قرآن «غنی» است. همه چیز به او نیازمند است و از او مدد می‌گیرد و او از همه غنی است. «یا ایها الناس انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی (سوره فاطر آیه 15)» ای مردم شما نیازمند درگاه خداوندید و خداوند بی‌نیاز از همه چیز است. شناخت دیگر از ذات حق «اولیّت» یعنی مبدئیت و منشأئیت و آفرینندگی اوست. او مبدأ و خالق موجودات دیگر است، موجودات همه «از او» هستند و او از چیزی نیست و به تعبیر حکما «علت اولی» است. این اولین شناخت و اولین تصوری است که هر کس از خداوند دارد، یعنی هر کس در مورد خداوند می‌اندیشد و به اثبات یا نفی و تصدیق یا انکار می‌پردازد. چنین معنی و مفهومی در ذهن خود دارد که آیا حقیقتی وجود دارد که وابسته به حقیقتی دیگر نیست. ...